De Ontemme Geest: Een Persoonlijke Gids voor de Rauwe Kracht van het Neo-expressionisme
Soms raakt kunst je gewoon. Dat gevoel ken je wel, toch? Als een vuistslag in je maag, of een plotselinge, onverwachte lach. Het is die rauwe, ongefilterde emotie die je hersenen omzeilt en recht naar de ziel gaat. Voor mij is dat vaak de zachte overgave aan het gevoel dat je vindt in abstracte kunst, waar kleur en vorm alles zeggen, uitnodigend tot introspectie. Maar dan is er het neo-expressionisme, een beweging die niet alleen uitnodigde; het eiste aandacht, gooide voorzichtigheid overboord, omarmde de figuur, en schreeuwde absoluut emotie. Het is een heerlijk rommelige, uiterst menselijke reis, een uitdagende brul tegen het gepolijste en theoretische. En eerlijk gezegd vind ik het ongelooflijk verfrissend en diep eerlijk.
Ik ben altijd al aangetrokken geweest tot kunst die niet bang is om onvolmaakt te zijn, om de strijd, de vreugde, het pure leven te tonen. In mijn eigen werk jaag ik vaak dat gevoel na, waarbij ik de intuïtie mijn penseel laat leiden en lagen van emotie in acrylverf opbouw. Dus toen ik voor het eerst het neo-expressionisme tegenkwam, voelde het als het ontmoeten van een verwante geest – luid, ongepolijst en intens echt. Het resoneerde met het deel van mij dat gelooft dat ware expressie vaak net buiten de comfortzone ligt. Het is een prachtige rebellie, een noodzakelijke artistieke explosie, en ik ben blij mijn persoonlijke kijk op de ontemme geest ervan met je te delen, je te begeleiden door zijn viscerale wereld.
Wat Is Neo-expressionisme Precies? Een Rebellieuze Brul uit de Jaren 80
Stel je de late jaren 70 en vroege jaren 80 voor. De kunstwereld had decennia lang in de koele, intellectuele omhelzing van minimalisme en conceptuele kunst verkeerd. Alles was gestroomlijnd, theoretisch, en soms, durf ik te zeggen, een beetje… steriel. Kunstenaars, hoe briljant ze ook waren, hadden grotendeels persoonlijke verhalen, rauwe emotie en vaak de menselijke figuur zelf weggestript. Deze waargenomen afstandelijkheid van de chaotische, bruisende buitenwereld, gekoppeld aan een focus op ideeën, systemen en gezuiverde vormen, deed velen hunkeren naar iets directers. De wereld was echter allesbehalve steriel. Het was een tijd van Koude Oorlog-angsten, opkomend consumentisme dat botste met naoorlogse desillusie, een dreigende aidscrisis en een algemeen gevoel van onbehagen dat onder het oppervlak van het gelikte modernisme borrelde. Een snelkookpan van emoties, wachtend op een uitlaatklep.
Toen kwam er een nieuwe golf op, voornamelijk uit Duitsland, Italië en de VS, die collectief zei: "Genoeg! We willen onze gevoelens terug, en we willen ze luid!" Dit was neo-expressionisme. Het was niet zomaar een trend; het was een viscerale reactie, een gepassioneerde terugkeer naar figuratieve schilderkunst, intense kleur en een rauwe, vaak agressieve, schilderstijl. Het voelde alsof kunstenaars eindelijk collectief hun gefrustreerde adem uitbliezen en gewoon schilderden met alles wat ze hadden, onbevreesd om de scheuren en kwetsbaarheden van de menselijke conditie bloot te leggen. In de VS was het deels een afwijzing van het geïntellectualiseerde kunstacademie-dogma van formalisme en conceptualisme, en een omarming van een meer primaire, directe manier van kunst maken, wat een bredere culturele verschuiving naar expressievere vormen weerspiegelde. Parallel hieraan ontstond in Italië de Transavanguardia, een verwante beweging die de nadruk legde op mythe, folklore en een levendige terugkeer naar de schilderkunst, vaak met verwijzingen naar klassieke thema's met een uitgesproken moderne, expressieve urgentie.
Het is alsof je te lang hebt geprobeerd beleefd en beheerst te zijn, en dan eindelijk los kunt laten met een goede, hartelijke lach of een gefrustreerde gil. Neo-expressionisme was die artistieke gil, die persoonlijke verhalen, historische verwijzingen en een bijna brutale eerlijkheid terugbracht die de kunst lange tijd niet had gezien. Het was een herovering van het canvas als slagveld voor emotie, in plaats van een steriel laboratorium voor ideeën, een reactie op de waargenomen afstandelijkheid van het voorgaande tijdperk. Dit ging niet over zorgvuldig geconstrueerde intellectuele puzzels; het ging over de onmiddellijke, rommelige, dwingende waarheid van het bestaan, op het doek gespat.
De Kenmerken van een Neo-expressionistisch Canvas: Rauwheid in Beeld
Dus, waar let je op als je naar een stuk staart en je afvraagt: 'Is dit een neo-expressionistisch moment?' Dit zijn de duidelijke tekenen, de viscerale taal die deze beweging sprak, waarvan sommige zelfs kunnen resoneren in de gedurfde streken van het abstract expressionisme, maar dan met een duidelijke, figuratieve twist en een intentionaliteit die moeilijk te negeren is:
- Overweldigende Emotionele Intensiteit: Dit is het kloppende hart van alles. Of het nu gaat om angst, woede, vervreemding, een diepgaand gevoel van de menselijke conditie, of een worsteling met persoonlijk en collectief trauma, neo-expressionistische werken zijn verzadigd met emotie. Ze zijn niet bang om je ongemakkelijk te maken, om je te confronteren met moeilijke waarheden. Het is een ongefilterde emotionele stroom, die de complexiteit en angsten van de wereld en het innerlijke zelf weerspiegelt. Het is de ziel van de kunstenaar blootgelegd, en soms voelt het als een collectieve maatschappelijke schreeuw.
- Rauwe, Viscerale Kwaststreken & Impasto: Vergeet subtiele overgangen; deze beweging genoot van het tactiele. Het ging allemaal om dikke impasto (dikke verftoepassing, waarbij penseelstreken vaak zichtbaar verhoogd zijn van het oppervlak), krachtige, bijna gewelddadige kwaststreken en een voelbare urgentie. Je kunt bijna de hand van de kunstenaar voelen, de lichamelijkheid van de schepping, een gevoel dat ik zeker begrijp als ik textuur in mijn eigen kunst verken. Dit ging niet over illusionistische perfectie; het ging over de rauwe daad van het schilderen, het expressieve gebaar boven een gepolijste afwerking, waarbij een spoor van energie achterbleef.
- Intense, Vaak Schokkende Kleurenpaletten: Kleuren werden niet gekozen omwille van harmonie, maar voor maximale emotionele impact. Felle, botsende tinten kwamen vaak voor, gebruikt om sterke gevoelens, nood, psychologische spanning of zelfs een gevoel van absurditeit op te roepen. Het is een bewuste provocatie, een visuele schreeuw die aandacht vraagt in plaats van het oog te sussen, net als een plotselinge dissonante noot in muziek, en kiest in plaats daarvan voor een krachtige emotionele resonantie.
- Figuratie Keert Terug (met een Wraak): In tegenstelling tot zijn voorgangers, met name abstract expressionisme dat vaak herkenbare vormen vermeed, bracht neo-expressionisme nadrukkelijk herkenbare onderwerpen terug – mensen, dieren, objecten. Maar het waren geen mooie portretten; ze waren vaak vervormd, overdreven, zelfs grotesk. Dit ging niet over het vastleggen van de uiterlijke werkelijkheid, maar over het projecteren van innerlijke onrust, psychologische landschappen of maatschappelijke angsten op het doek. Het is de menselijke figuur als een vat voor complexe emotie, eerder dan een loutere representatie, vaak verdraaid en gebroken, spiegelend aan interne toestanden.
- Historische, Mythologische & Persoonlijke Verwijzingen: Veel kunstenaars verdiepten zich in geschiedenis, mythologie en diep persoonlijke verhalen, en herinterpreteerden deze vaak door een hedendaagse, kritische lens. Dit was vaak een manier om om te gaan met nationale identiteit, collectief trauma (vooral duidelijk bij Duitse kunstenaars die de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust confronteerden), of universele menselijke worstelingen. Deze verhalen doordrenken hun werk met lagen van vaak verontrustende betekenis, waardoor een dialoog ontstaat tussen verleden en heden, mythe en harde realiteit.
Lichtende Sterren: Sleutelkunstenaars die de Beweging Definieerden
Hoewel het neo-expressionisme een wereldwijd fenomeen was, met name in Duitsland, Italië en de VS, kristalliseerden bepaalde kunstenaars de essentie ervan. Dit zijn de namen die je vaak tegenkomt wanneer je je verdiept in deze fascinerende periode, elk met hun unieke stem bijdragend aan het rauwe koor van de beweging, en diepgaande uitspraken doen met een ogenschijnlijk spontane hand:
- Jean-Michel Basquiat (VS): Ah, Basquiat. De rauwe energie, de straatkunstwortels, het aangrijpende sociale commentaar. Zijn werk is direct herkenbaar – een chaotische symfonie van woorden, symbolen en figuren, vaak worstelend met thema's als ras, identiteit en klasse in de hedendaagse Amerikaanse samenleving. Stukken zoals zijn iconische 'Untitled (Skull)' zijn een viscerale klap, gelaagd met betekenis en een bijna desperate urgentie. Hij belichaamt werkelijk de ontemme geest van het neo-expressionisme, waarbij zijn lijnen en krabbels voelen als gedachten die rechtstreeks op het doek zijn gemorst. Ik probeer vaak het hectische ritme van zijn markeringen te ontcijferen, op zoek naar de verhalen achter elke streek, net zoals ik nadenk over de emotionele taal van kleur in mijn eigen werk – een zoektocht om het onuitgesproken, de rauwe puls onder het oppervlak te begrijpen.
- Anselm Kiefer (Duitsland): Als Basquiat de energieke straatdichter was, was Kiefer de peinzende filosoof, een zwaargewicht die worstelde met het monumentale. Zijn werken, vaak met onconventionele materialen zoals stro, lood, as en zelfs gedroogde planten, zijn uitgestrekte landschappen van herinnering en geschiedenis. Stukken zoals zijn krachtige 'Margarethe' (verwijzend naar Paul Celans gedicht 'Todesfuge') of de eerder genoemde 'Böhmen liegt am Meer' confronteren direct de beladen Duitse geschiedenis, de Holocaust en het gewicht van het culturele geheugen. Voor een Kiefer staand, voel ik vaak een immense zwaartekracht, een zware stilte die boekdelen spreekt over de immense omvang van trauma en mythe, ons uitdagend om het moeilijke verleden rechtstreeks onder ogen te zien. De enorme schaal en tastbare materialen overweldigen me op een manier die weinig andere kunstenaars kunnen.
- Julian Schnabel (VS): Bekend om zijn gedurfde 'platenschilderijen', waarbij gebroken keramische borden op grote doeken werden bevestigd en vervolgens overheen werden geschilderd, is Schnabels werk een krachtig bewijs van de omarming van onconventionele materialen en grootse, expressieve gebaren door de beweging. Dit agressieve breken en opnieuw samenstellen van oppervlakken, vaak bekroond met gedurfde, impasto streken, creëerde monumentale, bijna confronterende werken die de aandacht opeisten. De gekartelde randen van de borden waren niet alleen decoratief; ze waren structureel, waardoor de fysieke aanwezigheid van het schilderij en zijn uitdagende breuk met de traditie werd benadrukt. Hij deed een uitspraak niet alleen met zijn kunst, maar ook met zijn zeer gedurfde 'slaan-en-creëren' benadering van materialen, waarmee hij de lichamelijkheid van de schilderkunst op een viscerale manier benadrukte.
- Francesco Clemente (Italië): Als een sleutelfiguur van de Italiaanse Transavanguardia bracht Clemente een duidelijke, droomachtige kwaliteit in het neo-expressionisme, vaak doordrenkt met mythologische, spirituele en diep persoonlijke symboliek. Zijn doeken worden gekenmerkt door een levendig palet en een vloeiende, bijna erotische figuratie, waarbij vaak thema's als identiteit, sensualiteit en de menselijke psyche worden onderzocht. In tegenstelling tot sommige van zijn Duitse tegenhangers die worstelden met nationaal trauma, richtte Clemente zich vaak op een intern, fantastisch landschap, puttend uit oude Indiase filosofie, Sufi-mystiek en zijn eigen nomadische levenservaringen, waardoor zijn werk zowel diep intiem als universeel suggestief aanvoelt.
- Georg Baselitz (Duitsland): Beroemd om zijn ondersteboven figuren, daagde Baselitz de conventionele perceptie diepgaand uit en gaf hij zijn werk een gevoel van onbehagen en subversie. Door zijn onderwerpen – of het nu figuren, landschappen of adelaars waren – om te keren, wilde hij verhalen wegnemen en de kijker dwingen de daad van het schilderen zelf onder ogen te zien: de kleur, de textuur, de vorm, in plaats van afgeleid te worden door de identiteit of traditionele context van het onderwerp. Het is een slimme, bijna filosofische manier om met het canvas om te gaan, waardoor we anders gaan kijken, waardoor we onze eigen aannames over wat een 'correcte' manier is om kunst te bekijken, in twijfel trekken.
Uitdagingen en Critici: De Andere Kant van de Brul
Zoals elke gedurfde artistieke beweging kende ook het neo-expressionisme zijn tegenstanders. Terwijl velen de gepassioneerde terugkeer naar de schilderkunst en emotie vierden, bekeken anderen het met scepsis, zelfs minachting. Critici trokken soms de intellectuele diepgang in twijfel, en zagen het als een oppervlakkige terugkeer naar oudere stijlen, met name het expressionisme van het begin van de 20e eeuw, en misten de conceptuele strengheid van zijn minimalistische en conceptuele voorgangers. Was het echt 'nieuw', vroegen ze zich af, of slechts een nostalgische, minder verfijnde herhaling? Sommigen zagen de rauwe, agressieve kwaststreken en vaak vervormde figuren als slechts grof of onverfijnd, een stap terug in plaats van vooruit in de opmars van de kunstgeschiedenis.
Er was ook de ongemakkelijke nabijheid tot de opkomende kunstmarkt van de jaren 80. De snelheid waarmee sommige neo-expressionistische kunstenaars rocksterstatus en recordbrekende verkoopcijfers behaalden, leidde vaak tot beschuldigingen van commercialisme, wat suggereerde dat de kunst meer draaide om markthype en spektakel dan om oprechte artistieke innovatie of een diepere boodschap. De enorme schaal en het confronterende karakter van veel werken riepen ook vragen op over hun rol in privécollecties versus openbare ruimtes. Het was een spanning die altijd heeft bestaan: kan rauwe, authentieke emotie echt gedijen wanneer de schijnwerpers van de kunstmarkt zo fel schijnen? Dit debat werd ook onderdeel van de complexe erfenis van het neo-expressionisme, wat de bredere angsten over kunst, waarde en authenticiteit in een snel veranderende, steeds commerciëler wordende wereld weerspiegelde. Deze kritiek, hoewel soms hard, benadrukte de gedurfde aard van de beweging en haar uitdaging van zowel artistieke als commerciële normen.
Hoe om te Gaan met de Ontemme Geest: Mijn Gids voor het Waarderen van Neo-expressionisme
Gezien zijn vaak confronterende aard kan neo-expressionisme veel zijn om in je op te nemen. Het is niet altijd mooi, en zeker niet stil. Maar juist daarin ligt zijn kracht. Dus, als je jezelf voor een Basquiat of een Kiefer bevindt, dan is dit hoe ik het aanpak, in een poging de kunst zijn rauwe waarheid te laten spreken:
- Laat je Vooropgezette Ideeën Los: Vergeet wat kunst 'zou moeten' zijn. Deze beweging brak actief regels. Laat de behoefte aan schoonheid, harmonie of een duidelijk verhaal los. Stel je open voor ongemak.
- Voel Eerst, Denk Later: Voordat je probeert te intellectualiseren, sta jezelf toe te voelen. Welke kleuren trekken je aan? Wat communiceren de penseelstreken? Voel je onrust, verdriet, woede, verwarring? Dit is kunst voor de onderbuik, niet alleen voor de hersenen.
- Omarm de Vervorming: De vervormde figuren en schokkende composities zijn geen fouten; het zijn bewuste keuzes. Vraag jezelf af: Welke emotie of psychologische toestand wordt door deze overdrijving overgebracht? Wat onthult het over de innerlijke wereld van het onderwerp, of misschien de kunstenaar?
- Overweeg de Context (Kort): Een beetje kennis over de historische achtergrond (Duitsland na de Tweede Wereldoorlog, Koude Oorlog-angsten, stedelijk verval) kan je begrip verdiepen, maar laat het je persoonlijke reactie niet overschaduwen. Zo stelt de diepe betrokkenheid van Anselm Kiefer bij het naoorlogse trauma van Duitsland je in staat de materialen die hij gebruikt – zoals lood, as en stro – niet alleen als texturen te zien, maar als metaforen voor vernietiging, herinnering en veerkracht. De kunst spreekt vaak over universele menselijke ervaringen, zelfs door specifieke historische lenzen.
- Zoek naar de Menselijkheid: Onder de agressie, de vervorming en de rauwe expressie schuilt een diepgaande menselijkheid. Deze kunstenaars worstelden met wat het betekent om mens te zijn in een complexe, vaak angstaanjagende wereld. Kijk of je een stukje van jezelf, of een gedeelde menselijke worsteling, terug kunt vinden in hun ontemme visies.
Het is een oefening in empathie en een bereidheid om ongemakkelijke waarheden onder ogen te zien, net als het navigeren door ons eigen onvoorspelbare innerlijke leven. En dat is voor mij ongelooflijk waardevol.
De Echo's van Emotie: De Blijvende Erfenis van het Neo-expressionisme
Neo-expressionisme kwam niet zomaar uit het niets; het had diepe wortels in het eerdere expressionisme van het begin van de 20e eeuw (denk aan Duitse expressionisten zoals Kirchner of Nolde), en deelde die intense, subjectieve emotionele lens en een bereidheid om de werkelijkheid te vervormen voor emotioneel effect. Het ontleende ook aan de rauwe energie van het abstract expressionisme, maar introduceerde opzettelijk weer identificeerbaar onderwerp, waardoor het een cruciaal moment was in de evolutie van abstracte kunst en een krachtige kracht die het artistieke landschap hervormde.
De impact was diepgaand. Het re-legitimeerde onbeschaamd de schilderkunst, vooral de figuratieve schilderkunst, in een tijd dat andere media en conceptuele benaderingen domineerden. Het herinnerde ons eraan dat kunst rommelig, gepassioneerd, diep persoonlijk en confronterend kon zijn zonder intellectuele diepgang op te offeren. Deze beweging maakte de weg vrij voor veel hedendaagse kunstenaars om identiteit, geschiedenis en rauwe emotie te verkennen via een verscheidenheid aan mediums, vaak met een ongepolijste esthetiek die authenticiteit boven perfectie waardeert. De invloed ervan is nog steeds zichtbaar bij kunstenaars die figuratie gebruiken om trauma, culturele identiteit of de angsten van het moderne leven te verkennen, of die simpelweg een krachtige, ongeremde benadering van verf omarmen. Denk aan de intense, gebroken verhalen van iemand als Adrian Ghenie, wiens vervormde figuren en donkere paletten duidelijk de psychologische intensiteit van het neo-expressionisme weerspiegelen.
Voor mij, hoewel mijn kunst vaak neigt naar het abstracte, resoneert de geest van het neo-expressionisme diep. Het is die toestemming om authentiek te zijn, om het canvas het gewicht te laten dragen van wat je voelt, zelfs als het niet altijd mooi is. Het gaat erom je niet te verschuilen achter perfectie, maar de levendige chaos van de schepping te omarmen, en eerlijk gezegd is dat een filosofie die ik elke dag in mijn atelier probeer toe te passen. Als je nieuwsgierig bent naar mijn eigen reis en hoe ik door deze wateren navigeer, kun je altijd mijn tijdlijn bekijken. Het is een constante dans tussen loslaten en betekenis vinden in de prachtige chaos, net zoals neo-expressionisten deden.
Veelgestelde Vragen Over Neo-expressionisme
Nog een paar vragen? Laten we enkele veelvoorkomende curiosa over deze krachtige beweging behandelen:
Wanneer begon en eindigde het neo-expressionisme?
Het neo-expressionisme kwam voornamelijk op in de late jaren 70, bloeide gedurende de jaren 80, en de piek van zijn populariteit begon af te nemen in de vroege jaren 90 toen nieuwe artistieke trends opkwamen. Hoewel de meest dominante periode relatief kort was, blijft de invloed ervan zichtbaar in de hedendaagse kunst, wat de blijvende impact aantoont. Zoals alle belangrijke bewegingen is het precieze "einde" minder een harde stop en meer een geleidelijke assimilatie van de ideeën ervan in de bredere kunsthistorische discussie.
Wat zijn de belangrijkste thema's die in de neo-expressionistische kunst worden verkend?
Belangrijke thema's zijn onder meer identiteit (persoonlijk, nationaal, cultureel), geschiedenis (vooral naoorlogs trauma, collectief geheugen en sociopolitieke kritiek), mythologie, vervreemding, angst en de rauwe, vaak ongemakkelijke aspecten van de menselijke conditie. Het is kunst die worstelt met grote, gewichtige ideeën en niet bang is om confronterend of rommelig te zijn in zijn verkenning van het bestaan.
Hoe verschilt neo-expressionisme van expressionisme?
Hoewel beide een interesse delen in subjectieve emotie en vervormde vormen, is neo-expressionisme een duidelijke herleving die decennia later plaatsvond. Hier is een snelle vergelijking:
Kenmerk  | Expressionisme van de vroege 20e eeuw | Neo-expressionisme van de late 20e eeuw |
|---|---|---|
| Tijdsperiode | Ongeveer 1905-1920s | Late jaren 70 - vroege jaren 90 |
| Primaire Reactie Op | Industrialisatie, maatschappelijke omwentelingen, academische tradities | Waargenomen steriliteit van minimalisme & conceptuele kunst, Koude Oorlog-angsten |
| Stijl | Intense kleur, vervormde vormen, psychologische diepte | Dikke impasto, agressieve kwaststreken, vaak monumentale schaal, confronterende aanwezigheid, overdreven figuratie |
| Thema's | Stedelijke vervreemding, spirituele crisis, innerlijke onrust | Nationale identiteit, collectief trauma, mythologie, rauwe menselijke conditie, sociopolitieke kritiek |
| Context | Europa voor en na WOI | Europa en Amerika na WOII, economische boom/angsten van de jaren 80 |
Is neo-expressionisme vandaag de dag nog steeds relevant?
Absoluut. De nadruk op authentieke emotie, persoonlijke verhalen en gedurfde, onbeschaamde expressie blijft hedendaagse kunstenaars inspireren. Veel kunstenaars van nu, hoewel niet strikt neo-expressionistisch, delen de geest van rauwe eerlijkheid en een bereidheid om moeilijke onderwerpen te confronteren, te experimenteren met materialen en expressieve gebaren te prioriteren, wat bewijst dat de ontemme geest tijdloos is en voortdurend nieuwe vormen vindt. De behoefte om viscerale menselijke ervaringen uit te drukken verdwijnt nooit, en neo-expressionisme bood een krachtig blauwdruk om dat te doen.
De Ontemme Omarmen
Neo-expressionisme is een bewijs van het vermogen van kunst om te evolueren, te reageren en zichzelf voortdurend opnieuw uit te vinden, terwijl het aansluit bij universele menselijke ervaringen. Het herinnert ons eraan dat kunst niet altijd beleefd hoeft te zijn; soms moet het luid, rommelig en diep, ongemakkelijk echt zijn. Het is een beweging die de moed viert om je ware kleuren te tonen, zowel letterlijk als figuurlijk, vaak in het aangezicht van maatschappelijke angsten of artistieke conventies. Het is een krachtige uitnodiging om verder te kijken dan het oppervlak, om je bezig te houden met de rauwe, ontemme geest van creativiteit en emotie.
En misschien is dat wel de grootste les die het biedt: de kracht van authenticiteit, de schoonheid in de strijd en de diepgaande impact van de moed om uit te drukken wat er werkelijk in je leeft. Of je nu wordt aangetrokken tot de rauwe intensiteit ervan of de meer harmonieuze abstracte expressies verkiest die je in mijn collectie kunt vinden, het gesprek dat het neo-expressionisme begon, blijft vormgeven hoe we kunst vandaag de dag zien en creëren. Misschien inspireert het zelfs een bezoek aan een museum, zoals het Museum in 's-Hertogenbosch, om te zien hoe deze krachtige emoties in het echt vertalen en resoneren met je eigen innerlijke landschap, wat je eigen ontemme reflecties oproept.