Kunstgeschiedenis Herleren: Inheemse Wortels van Abstracte Kunst & Mijn ReisIk voelde me vroeger als een ontdekkingsreiziger met een prachtig vervaardigde, maar uiteindelijk onvolledige kaart. Mijn kompas wees ijverig naar het noorden, naar de grootse monumenten van de Europese kunstgeschiedenis, en jarenlang volgde ik, lijnen trekkend van de Renaissance naar het Impressionisme, en dan netjes naar het Abstract Expressionisme. Het was een veelbetreden pad, maar er was altijd dit zachte, aanhoudende gefluister – een knagend gevoel dat er iets essentieels ontbrak, een fundamentele wortel die simpelweg niet werd erkend. Het was alsof ik een taal sprak waarvan ik dacht dat ik die kende, om vervolgens te beseffen dat ik slechts één dialect vloeiend sprak, onbewust van het uitgestrekte, rijke tapijt van menselijke expressie dat buiten de grenzen lag.Toen begon de kaart te scheuren. Niet dramatisch, maar langzaam, zorgvuldig, terwijl ik stuitte op artikelen, tentoonstellingen en nachtelijke internet-rabbit holes die spraken van een ander ontstaansverhaal, een meer onderling verbonden kunstwereld. Het was een "aha!"-moment dat voelde als zowel een plons koud water als een warme omhelzing, me wakker schuddend terwijl het tegelijkertijd een langgekoesterd vermoeden bevestigde. De hartslag van zoveel kunst waar ik van hou, inclusief mijn eigen werk, weerklinkt met de tijdloze tradities van inheemse kunst van over de hele wereld. Dit zijn geen academische voetnoten; ze zijn de basis waarop veel moderne abstracte stromingen, misschien onbewust, hun revolutionaire ideeën hebben gebouwd. Het was een reis van herleren, een afschudding van keurig verpakte kunstgeschiedenis, en een besef dat de vrijheid, de rauwe kracht, de nieuwe perspectieven die westerse artistieke conventies doorbraken, veel verder reikten dan wat ik had geleerd. Het is een geheime taal, een waar veel moderne kunstenaars, bewust of onbewust, vloeiend in werden – en het is een taal die mijn werk vandaag diepgaand beïnvloedt.---## Mijn Artistieke Ontwaking: Het Herleren van het Eurocentrische NarratiefMijn vroege kunstopleiding was, net als vele, sterk gericht op de Europese canon. En begrijp me alsjeblieft niet verkeerd – er is daar een immense schoonheid en genialiteit, genoeg om een leven lang bewondering mee te vullen. Maar ik herinner me duidelijk momenten van stille frustratie, het gevoel dat het narratief te lineair was, te op zichzelf staand. Waar was de chaos, de rauwe energie, de oerdrang die zo centraal stond in mijn eigen intuïtieve penseelvoering? Waarom leek het verhaal van abstractie altijd te beginnen met een schone lei in Parijs, terwijl mijn gevoel me zei dat mensen al millennia lang abstraheerden en symboliseerden? Het voelde alsof ik een prachtige boom bewonderde, maar te horen kreeg dat zijn wortels alleen binnen de verzorgde grenzen van één tuin bestonden.Mijn artistieke ontwaking was geen plotselinge blikseminslag, maar een langzame, zich ontvouwende realisatie, veel zoals het bekijken van een time-lapse van een bloeiende bloem. Het begon met die artikelen die de onmiskenbare invloed van niet-westerse kunst op het modernisme bespraken – specifiek, hoe Afrikaanse en Oceanische kunst kunstenaars als Pablo Picasso en Henri Matisse elektriseerde. Het was een schok, een herbedrading van mijn artistieke brein. De kunstwereld ging plotseling wijd open, en onthulde een levendig, onderling verbonden tapijt, veel complexer en fascinerender dan ik me ooit had voorgesteld. Dit besef veranderde fundamenteel mijn perspectief op de geschiedenis van de moderne kunst en hoe we artistieke evolutie definiëren. Het keurig verpakte verhaal van westerse vooruitgang begon te ontrafelen, vervangen door een veel rijker, zij het uitdagender, begrip van creatieve onderlinge verbondenheid. Het dwong me om mijn eigen abstracte praktijk niet te zien als een puur Europese uitvinding, maar als onderdeel van een veel grotere, mondiale conversatie, waar de geschiedenis van abstracte kunst veel verder reikt dan de bekende namen.---## De Universele Taal van Vorm: Wat Modernisten Werkelijk ZagenDe vroege 20e eeuw in Europa was een tijd van immense verandering. Veel kunstenaars vonden dat traditionele academische kunst saai, voorspelbaar en eerlijk gezegd een beetje te beleefd was geworden. Ze verlangden naar authenticiteit, naar rauwe expressie, naar iets ongetemds, direct en visceraal. Toen Europese modernisten inheemse kunst uit Afrika, Oceanië en later de Amerika's tegenkwamen, waren ze niet alleen gefascineerd door het vermeende exotisme. Ze voelden zich aangetrokken tot de fundamentele visuele taal ervan – een directe, krachtige manier van communiceren die radicale oplossingen bood voor hun eigen artistieke dilemma's.Ze zagen:1. Essentiële Vormen & Abstractie: Een radicale afwijking van naturalistische representatie (mimesis). Figuren waren vaak vereenvoudigd, geabstraheerd en doordrenkt met diepgaande symbolische betekenis in plaats van simpelweg de werkelijkheid te spiegelen. Deze nadruk op onderliggende vorm boven oppervlakkige verschijning resoneerde diep.2. Geometrische Innovatie: Gedurfde, geometrische patronen en sterk gestileerde vormen boden een blauwdruk voor het losbreken van lineair perspectief en traditionele compositie. Kunstenaars observeerden de krachtige hoeken van Fang-maskers uit Gabon of de ingewikkelde, ritmische patronen van Kuba-textiel uit de Democratische Republiek Congo, en zagen een pad naar een nieuw visueel vocabulaire. Dit gold vooral voor het begrijpen van de invloed van Afrikaanse kunst op het modernisme.3. Directe Emotionele & Spirituele Expressie: Een rauwe, ongefilterde emotionele intensiteit, een scherp contrast met de beleefde academische kunst van die tijd. Dit was kunst die primair, direct en krachtig aanvoelde, vaak dienend aan diepe rituele of spirituele doeleinden.4. Symbolische Diepte & Narratief: Het besef dat kunst complexe verhalen, spirituele concepten en maatschappelijke structuren kon overbrengen via symbolische representaties, in plaats van alleen de waarneembare werkelijkheid te illustreren. De symboliek van geometrische vormen in abstracte kunst werd een diepgaand onderzoeksgebied.5. Verbinding met Ritueel & Gemeenschap: Een gevoel dat kunst diep verweven was met het leven, ritueel en spiritueel doel, in plaats van slechts een object voor esthetische contemplatie. Dit gemeenschappelijke, functionele aspect van kunst bood een krachtig alternatief voor de individualistische, op galerieën gerichte kunstwereld van Europa.Deze diepgaande ontmoeting legde de basis voor geheel nieuwe artistieke mogelijkheden, en herdefinieerde wat wat is moderne kunst en wat kunst kon zijn.---## De "Primitivistische" Paradox: Inspiratie, Onwetendheid en UitbuitingHet is onmogelijk om deze uitwisseling te bespreken zonder de diep problematische lens te erkennen waardoor het vaak plaatsvond. De term 'Primitivisme' zelf, door velen destijds gebruikt, wordt nu terecht bekritiseerd vanwege zijn inherente vooroordelen. Het reduceerde ongelooflijk diverse, verfijnde culturen tot een simplistisch, exotisch 'ander', en ontnam diepgaande artistieke en spirituele tradities hun context, doel en intelligentie. Heilige objecten en ceremoniële maskers werden vaak met geweld meegenomen, gedecontextualiseerd en tentoongesteld als louter esthetische curiosa voor de westerse blik. Het is een diep ongemakkelijke waarheid, een paradox waarbij immense inspiratie voortkwam uit flagrante onwetendheid en koloniale uitbuiting. Kun je je de intellectuele omwenteling voorstellen, de stroom van nieuwe ideeën, naast de onmiskenbare kolonialistische neerbuigendheid? Het is een bewijs van het vermogen van de mensheid om zowel te inspireren als, nou ja, af en toe de zaken behoorlijk spectaculair te verknoeien.Hoewel deze problematische toe-eigening onmiskenbaar is, is het ook vermeldenswaard dat niet alle kunstenaars op hetzelfde niveau van oppervlakkigheid omgingen met inheemse kunst. Sommigen, zoals de Duitse Expressionisten, zochten oprecht een terugkeer naar een meer 'authentieke' menselijke expressie, zij het nog steeds door een Eurocentrisch filter. Het gesprek is complex, genuanceerd en vereist een onverbloemde kritische blik.---## Echo's in het Vroege Modernisme: Picasso, Matisse, Brâncuși en ModiglianiDeze verontrustende ontmoeting ontstak een onmiskenbare vonk, een creatieve bosbrand die door de ateliers van Europa trok en de loop van de moderne kunst onherroepelijk veranderde.Kunstenaars zoals Pablo Picasso vonden in zijn revolutionaire zoektocht om zich te bevrijden van de beperkingen van lineair perspectief en fotografisch realisme, verrassende parallellen en revolutionaire ideeën in Afrikaanse maskers en sculpturen – met name die uit West- en Centraal-Afrika, zoals de Fang-maskers en Dan-maskers. Hij kopieerde niet zomaar; hij internaliseerde hun radicale geometrische abstractie van de menselijke vorm, hun krachtige symboliek en hun nadruk op spirituele kracht en essentiële vorm boven louter naturalistische representatie.Dit stelde hem in staat om de werkelijkheid te deconstrueren en te reconstrueren, en te bewegen naar een veelzijdig gezichtspunt, een hoeksteen van zijn ontluikende Kubisme. Je ziet het duidelijk in vroege werken zoals Les Demoiselles d'Avignon, waar de gefragmenteerde, hoekige gezichten van de figuren onmiskenbaar zijn geïnspireerd door deze krachtige, niet-westerse esthetiek. Deze periode, vaak zijn 'Afrikaanse Periode' genoemd, was een cruciaal moment niet alleen voor Picasso, maar voor de moderne kunst als geheel.Henri Matisse daarentegen was gefascineerd door de kunst van Oceanië, met name de gedurfde patronen, vereenvoudigde vormen en levendige kleurenpaletten die te vinden zijn in Polynesische tapa-doek en Melanesische houtsnijwerken van de Sepik-rivier. Voor hem boden deze invloeden een pad naar pure emotionele expressie, decoratieve harmonie en een bevrijding van academisch naturalisme. Zijn iconische La Danse toont een afgeplat perspectief en een nadruk op oppervlaktepatroon en ritmische lijn die diep resoneert met deze niet-Europese textiel en houtsnijwerken. Het is een herinnering dat kunst de werkelijkheid niet hoeft te imiteren om diepe waarheid over te brengen. credit, licenceAndere kunstenaars, zoals Constantin Brâncuși, vonden inspiratie in de vereenvoudigde, totemische vormen van Afrikaanse beeldhouwkunst voor zijn gestroomlijnde, essentialistische figuren, terwijl de langwerpige gezichten en serene uitdrukkingen van Amedeo Modigliani vaak de gestileerde elegantie van Afrikaanse en Cycladische kunst oproepen. Deze kunstenaars, en vele anderen, zochten naar manieren om vitaliteit en een gevoel van het universele terug in de kunst te brengen, om verbinding te maken met iets primairs en diep menselijks. Dit was niet alleen een esthetische verschuiving; het was een diepgaande conceptuele, een erkenning dat kunst een dieper doel kon dienen dan simpelweg de werkelijkheid weerspiegelen. Het kon het spirituele, het emotionele, de rauwe essentie van het bestaan uitdrukken.---## Voorbij de Horizon: Een Wereldwijd Tapijt van InvloedHoewel Afrikaanse en Oceanische kunst misschien wel de meest geciteerde invloeden zijn op het vroege modernisme, was de inspiratiebron werkelijk wereldwijd. De impact van kunst uit andere inheemse tradities, hoewel soms minder direct of erkend, droeg bij aan de bredere beweging weg van puur westerse artistieke conventies.Zo boden de verfijnde composities en gedurfde contouren van Japanse Ukiyo-e prenten, die al invloedrijk waren op het Impressionisme, modernisten nieuwe manieren om platheid, patroon en dynamische gezichtspunten te benaderen, zoals onderzocht in de invloed van Japanse esthetiek op westerse abstracte kunst. Evenzo boden de rijke symbolische kunstvormen uit de Amerika's, zoals Mesoamerikaanse hiërogliefen of Noord-Amerikaanse inheemse textiel en totems, hoewel vaak via problematische koloniale kanalen in westerse collecties terechtgekomen, verdere voorbeelden van krachtige abstractie, narratieve compressie en een diepe verbinding tussen kunst en kosmisch begrip.Deze mondiale conversaties, hoe scheef ook door machtsverhoudingen, verbreedden onmiskenbaar het palet van artistieke mogelijkheden voor velen, en gingen richting een inclusiever begrip van alle kunststijlen en hun oorsprong.---## Van Expressionisme tot Abstract Expressionisme: De Aanhoudende OerdrangDe aantrekkingskracht van inheemse kunst stopte niet bij de vroege modernisten; het weerklonk simpelweg door verschillende bewegingen en generaties heen, zich aanpassend en transformerend.Duitse Expressionisten bijvoorbeeld vonden een diepe resonantie met de rauwe emotie, strakke vormen en ongeremde directheid die te vinden zijn in tribale maskers en sculpturen. Kunstenaars als Ernst Ludwig Kirchner en Emil Nolde zagen in deze vormen een puurheid van expressie, een directe doorgang naar innerlijke psychologische toestanden die academische schoonheid overstegen. Hun vaak overdreven, hoekige figuren en gedurfde contouren, soms zelfs maskerachtige gezichten, spraken tot een verlangen om oppervlakkigheid af te werpen en diepere, vaak donkere, menselijke waarheden te onthullen. Het was een gedeelde zoektocht naar emotionele authenticiteit, een kernprincipe van Expressionisme. credit, licenceLater kan de geest van het Abstract Expressionisme – de nadruk op spontane gebaren, rauwe emotie en een verbinding met het onderbewuste door automatische creatie – worden gezien als een verre, maar krachtige echo van de oerenergie en het rituele doel dat kunstenaars ooit bewonderden in niet-westerse vormen. Denk aan de intense, bijna sjamanistische creatiehandelingen van Jackson Pollock of Willem de Kooning, die een innerlijke wereld op het canvas kanaliseerden, net zoals oude rituelen gemeenschappen verbonden met het ongeziene. Het gaat om het rauwe markeren, het viscerale gebaar, dat diep verbonden is met de fundamentele menselijke drang om betekenis te creëren, zoals onderzocht in de kunst van het markeren: expressieve lijnen en gebaren in abstracte schilderkunst. credit, licence---## Basquiat: Het Narratief Terugeisen, Abstractie HeruitvindenZelfs veel later zetten kunstenaars als Jean-Michel Basquiat, hoewel hij putte uit een diep persoonlijke en hedendaagse stamboom, deze dialoog met voorouderlijke echo's voort, maar dan vanuit een radicaal ander, en cruciaal, perspectief. Zijn krachtige werk, doordrenkt met straatkunst, graffiti en een levendige betrokkenheid bij Afrikaans-Amerikaans en Caribisch erfgoed, toont een rauwe, vaak symbolische taal die opzettelijk academische conventies omzeilt. Zijn expressieve figuren, vaak reminiscent aan Vodou-symbolen of Afrikaanse maskers, en zijn tekstuele elementen hebben een viscerale impact, trekken de aandacht en brengen complexe verhalen over zonder te vertrouwen op traditionele westerse kunsthistorische kaders.Hij eiste op zijn eigen manier de kracht van het markeren en verhalen vertellen terug, net zoals de 'primitieve' kunst die eerdere generaties inspireerde, maar dan vanuit een plek van culturele recuperatie in plaats van toe-eigening. Basquiats kunst ging niet over het zien van exotisme; het ging over het belichamen van een levendig, levend erfgoed en het uitdagen van de structuren die het hadden gemarginaliseerd. Het is een bewijs van de blijvende kracht van deze vormen, opnieuw uitgevonden en gecontextualiseerd door een stem die weigerde het zwijgen op te leggen. credit, licence credit, licence---## Het Ethische Kompas van de Kunstenaar: Navigeren tussen Inspiratie en Toe-eigeningHet is uiteraard cruciaal om deze diep verweven geschiedenis met een onverbloemd kritische blik te bekijken. Hoewel de artistieke uitwisseling onmiskenbaar transformerend was voor de moderne kunst, onvoorstelbare creativiteit ontketende en grenzen verlegde, was de manier waarop het gebeurde vaak diep problematisch, doorspekt met machtsonevenwichten. De 'ontdekking' van deze kunstvormen door westerse kunstenaars viel vaak samen met – of was zelfs een direct gevolg van – koloniale uitbuiting, gewelddadige onderwerping en de systematische diefstal van cultureel erfgoed. Het leidde vaak tot toe-eigening zonder de juiste erkenning, het decontextualiseren van heilige objecten en het exotiseren van culturen die als 'minder ontwikkeld' of 'primitief' werden beschouwd. Het is een complexe, ongemakkelijke waarheid, een herinnering aan het delicate, vaak precaire evenwicht tussen oprechte inspiratie en respectloze toe-eigening.Als kunstenaar die hedendaagse abstracte werken creëert, is dit een vraag waar ik voortdurend mee worstel in mijn atelier. Mijn persoonlijke reis naar abstracte kunst gaat over het vinden van een universele visuele taal, een die de diverse mondiale wortels respecteert zonder aanspraak te maken op wat niet van mij is. Het gaat erom geïnspireerd te zijn door de geest van gedurfde expressie, de diepgaande verbinding met betekenis en de inherente menselijke drang om te creëren, in plaats van specifieke vormen, symbolen of rituele betekenissen direct na te bootsen die niet tot mijn eigen culturele erfgoed behoren. Het is een toewijding aan leren, erkennen en eren, in plaats van simpelweg te nemen. Het is een voortdurend proces van vragen: Zoek ik oprecht naar verbinding, of bestendig ik onbedoeld een schadelijke erfenis? Dit bewustzijn, hoewel soms zwaar, heeft paradoxaal genoeg mijn praktijk bevrijd, en dwingt tot een diepere ethische overweging bij elke penseelstreek.---## Een Levende Erfenis: Hedendaagse Inheemse KunststemmenEn het is van vitaal belang om te onthouden dat inheemse kunst geen relikwie uit het verleden is, beperkt tot museumvitrines met 'primitieve' artefacten of stoffige handboeken. Het is een levendige, dynamische en levende traditie die blijft evolueren en bloeien, met hedendaagse inheemse kunstenaars die krachtige werken creëren die zowel hun rijke erfgoed eren als op hun eigen voorwaarden met het mondiale modernisme in dialoog gaan.Neem bijvoorbeeld het werk van Norval Morrisseau, een Canadese Anishinaabe-kunstenaar wiens Woodland School-stijl traditionele Anishinaabe-pictografie combineert met moderne stijlen, en diep spirituele en levendig kleurrijke verhalen creëert. Of de Australische Aboriginal Dot Painting-beweging, die, hoewel geworteld in oude verhalen, hedendaagse kunstenaars internationale erkenning heeft gebracht voor hun verfijnde abstracte composities, vaak complexe Dreamtime-verhalen vertellend. Over de hele wereld, van het ingewikkelde kralenwerk van Maasai-kunstenaars tot de krachtige houtsnijwerken van Māori-hedendaagse beeldhouwers, creëren inheemse stemmen kunst die spreekt over diepgaande verbindingen met land, gemeenschap en spiritualiteit – thema's die diep resoneren met veel kunstenaars, waaronder ikzelf, die ernaar streven hun werk te doordrenken met betekenis die verder gaat dan het puur esthetische.Veel hedendaagse inheemse kunstenaars zijn ook actief betrokken bij het dekoloniseren van de kunstgeschiedenis, het terugeisen van hun verhalen en het uitdagen van de Eurocentrische blik die hun rijke tradities ooit zo reductief categoriseerde. Ze laten de wereld zien dat deze tradities niet statisch zijn, maar vloeiend, zich aanpassend en altijd relevant in een geglobaliseerde wereld, en bieden een krachtig tegennarratief aan traditionele kunsthistorische verslagen.Misschien is dat de reden waarom ik in mijn eigen atelier, omringd door verf en doeken, vaak denk aan de diepe geschiedenis van het markeren, de universele drang om te creëren, en de blijvende kracht van deze echo's van voorouders. Mijn proces van diepte en narratief opbouwen in abstracte mixed media voelt vaak minder als een geïsoleerde handeling en meer als een gesprek door de tijd heen, dat me verbindt met die primaire gebaren en het gedeelde menselijke verhaal van creatie. Het is een voortdurende dialoog, een manier om ervoor te zorgen dat mijn canvas het uitgestrekte, onderling verbonden web van artistieke expressie erkent dat aan alles wat ik doe ten grondslag ligt.---## De Verbondenheid Begrijpen: Een Snel NaslagwerkDe reis door de kunstgeschiedenis is minder een rechte lijn en meer een uitgestrekt, prachtig wortelsysteem. Hier is een snel overzicht van enkele belangrijke verbindingen:Beweging|Belangrijke Westerse Kunstenaars|Invloed van Inheemse Kunst|Artistieke Kenmerken Geïnspireerd door Inheemse Kunst|Gerelateerde Link:---|---|---|---|---Kubisme|Pablo Picasso, Georges Braque|Afrikaanse maskers (Fang, Dan), beeldhouwkunst|Geometrische abstractie, multi-perspectivische gezichtspunten, essentiële vormen, deconstructie van de werkelijkheid|Ultieme Gids voor KubismeFauvisme / Vroeg Modernisme|Henri Matisse, André Derain|Oceanische kunst (Polynesische tapa-doek, Melanesische houtsnijwerken)|Gedurfde kleurenpaletten, afgeplatte vormen, ritmische lijnen, decoratieve harmonie|Ultieme Gids voor Henri MatisseExpressionisme|Ernst Ludwig Kirchner, Emil Nolde|Afrikaanse/Oceanische maskers & sculpturen|Rauwe emotie, strakke vormen, directheid, overdreven figuren, innerlijke psychologische toestanden|Ultieme Gids voor ExpressionismeAbstract Expressionisme|Jackson Pollock, Willem de Kooning|Geest van ritueel doel, primaire energie, automatisme, markeren|Spontane gebaren, rauwe emotie, verbinding met het onderbewuste, actieschilderkunst|Ultieme Gids voor Abstract ExpressionismeNeo-Expressionisme|Jean-Michel Basquiat|Afrikaans-Amerikaans & Caribisch erfgoed (Vodou-symbolen, maskers)|Rauwe symboliek, expressieve figuren, tekstuele elementen, culturele recuperatie|Ultieme Gids voor Jean-Michel Basquiat---## Conclusie: Mijn Canvas, Hun Echo'sDe reis van mijn aanvankelijke gevoel van onvolledigheid naar het werkelijk omgaan met de diepgaande, zij het gecompliceerde en ethisch beladen, relatie tussen inheemse kunst en moderne abstractie is niets minder dan transformerend geweest voor mij. Het is een noodzakelijk proces geweest van herleren, mijn begrip van wat kunst kan zijn uitbreiden, en me eraan herinneren dat de impuls om te creëren, te abstraheren, om iets essentieels en diep menselijks uit te drukken, een universele eigenschap is die culturen en eeuwen overstijgt. Deze artistieke afstamming vloeit niet alleen voort uit Europa, maar put uit een uitgestrekte, mondiale bron van menselijke creativiteit, die onze collectieve visuele taal voortdurend hervormt en verrijkt.Voor iedereen die geïnteresseerd is in het verkennen van kunst die traditionele grenzen overstijgt, percepties uitdaagt en spreekt tot een diepere menselijke ervaring, nodig ik je uit om dieper in deze geschiedenissen te duiken en abstractie te decoderen: een beginnersgids om betekenis te vinden in non-representatieve werken. Misschien vind je soortgelijke echo's in mijn collectie abstracte kunst te koop, of verken je de diepgaande verbanden binnen de kunst in het kunstenaarsmuseum in 's-Hertogenbosch. Het kennen van deze geschiedenis verrijkt niet alleen mijn eigen kunst, waardoor ik elk canvas met meer mindfulness en respect kan benaderen, maar vormt ook diepgaand hoe ik de wereld zie, één penseelstreek, één gelaagd narratief tegelijk, vaak geïnspireerd door de levendige, blijvende geest die ik voor het eerst tegenkwam in de echo's van voorouders. Het is een nederig en inspirerend besef: mijn kunst, zoals alle kunst, is een conversatie, geen monoloog. En is dat niet gewoon een heerlijke gedachte? Het zachte gezoem van oude stemmen, vermengd met het gezwel van mijn penseel, iets nieuws creërend, maar toch onmiskenbaar oud. Iets werkelijk, universeel menselijks.