Ik moet toegeven, toen ik voor het eerst bloemen in de kunst tegenkwam, gingen mijn gedachten zelden verder dan 'Oh, mooi bloempje!' Het duurde even, misschien langer dan ik wil toegeven, voordat ik begreep dat die ogenschijnlijk onschuldige bloesems eigenlijk ingewikkelde fluisteringen waren, gecodeerde verhalen die subtiel in meesterwerken waren verwerkt. Deze trage realisatie, dit afpellen van lagen, is precies waarom kunstgeschiedenis me zo blijft boeien; we zijn geen passieve waarnemers, maar actieve deelnemers in het decoderen van eeuwen van gedeeld begrip en geheime boodschappen. Ga met me mee op reis door de bloembladen en diepgaande betekenissen, en ontdek de blijvende taal van bloemen in de kunst door verschillende tijdperken heen. Het is alsof ze de originele emoji's waren, die complexe gevoelens overbrachten met een enkele, perfect geplaatste bloem. Eeuwenlang schilderden kunstenaars een roos niet alleen omdat hij visueel aantrekkelijk was (hoewel, laten we eerlijk zijn, dat zijn ze absoluut); ze schilderden hem omdat hij iets betekende. En die betekenis ontrafelen? Het is alsof je een speciale toegangspas krijgt tot een heel nieuw gesprek met het verleden, de wereld door de ogen van een kunstenaar ziet, en soms zelfs mijn eigen verbinding met de natuur door middel van kunst begrijpt.
Van Oude Bloesems tot Renaissance Openbaringen: Een Wandeling Door de Tijd
Wat betekende een simpele bloem voor de oude Egyptenaren, of de filosofen van Griekenland? Toen ik voor het eerst leerde over het oude Egypte, werd ik getroffen door hun diepe eerbied voor de lotusbloem. Het was niet zomaar een mooie plant; het symboliseerde schepping, wedergeboorte en de zon zelf, die elke ochtend uit de troebele wateren opkwam. Je ziet het overal afgebeeld, van grafschilderingen zoals die in het Graf van Nebamun, waar het banketscènes vergezelt, symbolisch voor leven en vernieuwing, tot versieringen voor godheden. Ze hadden ook de papyrusplant hoog in aanzien, symbolisch voor Neder-Egypte en het concept van schepping, vaak afgebeeld naast de lotus om de eenheid van de landen te vertegenwoordigen. Egyptische kunst ging ook niet alleen over de grootse lotus; motieven zoals de acacia konden zuiverheid betekenen, of de klimop het eeuwige leven. Zelfs de stilering van deze planten, met hun strakke lijnen en symbolische arrangementen in grafschilderingen en reliëfs, communiceerde betekenis lang voordat er woorden waren. Best diepgaand spul voor een bloem en een riet, toch?
Buiten de Nijl vereerden beschavingen zoals de oude Mesopotamiërs de dadelpalm als een symbool van levensonderhoud en vruchtbaarheid, terwijl de cipres diepe associaties had met de dood en het hiernamaals in oude Perzische en mediterrane culturen, vaak heiligdommen bewakend. In het oude Mesopotamië verscheen de granaatappel soms, naast de levensgevende dadelpalm en de funeraire cipres, als symbool van vruchtbaarheid en welvaart, wat een diepe verbinding met de overvloed van de aarde weerspiegelde. Je ziet deze thema's subtiel verweven in reliëfs en funeraire kunst, verwijzend naar overtuigingen die hele samenlevingen vormden.
Spoel vooruit naar het oude Griekenland en Rome, en plotseling betreedt de roos het toneel, aanvankelijk geassocieerd met Aphrodite/Venus en liefde, schoonheid en plezier. Maar dualiteit speelde altijd mee; het kon soms ook dood en de onderwereld betekenen, vaak te zien op graven of geassocieerd met figuren als Adonis, wiens dood de witte rozen rood zou hebben gekleurd. En de laurierkrans? Dat was niet zomaar een chique hoed die je droeg; het betekende overwinning, eer en poëtische prestaties, beroemd bekronend figuren in triomfen en artistieke wedstrijden, zoals te zien is in talloze Romeinse bustes en reliëfs. Ik denk vaak aan hoe deze vroege symbolen de basis legden, bijna als een universeel visueel alfabet waarop kunstenaars millennia lang zouden voortbouwen.
Naarmate beschavingen evolueerden en nieuwe geloofssystemen wortel schoten, werd de taal van bloemen nog welsprekender, vooral toen het christendom de artistieke expressie begon te beïnvloeden. Toen kwamen we in de Middeleeuwen en Renaissance, en jongens, wat waren bloemen druk. Het christendom werd een enorme invloed, en plotseling had elk bloemblad een spirituele preek te houden. De lelie, vooral de witte madonnalelie, werd de favoriet voor zuiverheid en de Maagd Maria. Je ziet het in talloze annunciatiescènes, vaak vastgehouden in Gabriëls hand of in een vaas in de buurt geplaatst – denk aan Fra Angelico's Annunciatie in het Museo del Prado. Hier staat zijn elegante, trompetachtige vorm als een duidelijk embleem van maagdelijke zuiverheid, een subtiele knipoog en gefluisterde bevestiging van de goddelijke boodschap. Hoewel spirituele boodschappen domineerden, hadden bloemen ook seculiere betekenissen; de fleur-de-lis, bijvoorbeeld, werd een krachtig heraldisch symbool van het Franse koningshuis, ver buiten zijn associatie met lelies. Andere bloemen droegen ook aanzienlijk gewicht: de iris symboliseerde vaak koningschap, goddelijke boodschap, of zelfs verdriet (vooral de zwaardachtige bladeren die Maria's hart doorboorden), terwijl de passiebloem op ingewikkelde wijze Christus' Passie voorstelde.
De passiebloem, met zijn ingewikkelde structuur, werd een diepgaand symbool van Christus' Passie. Elk deel vertelt een verhaal: de tien bloembladen en kelkbladen vertegenwoordigen de tien trouwe apostelen (Judas en Petrus uitgezonderd), de corona symboliseert de doornenkroon of de nimbus, de vijf meeldraden zijn de vijf wonden, en de drie stampers zijn de drie nagels. Het is echt een botanische preek, een meesterwerk in visuele theologie. En het waren niet alleen opvallende bloemen; nederige rozemarijn sprak van herinnering, vaak te vinden in portretten of funeraire kunst, terwijl munt deugd of nederigheid kon betekenen.
De roos, altijd veelzijdig, behield zijn associatie met liefde, maar een meer goddelijke, spirituele liefde. Rode rozen konden Christus' offer symboliseren, terwijl witte rozen spraken van zuiverheid. En de anjer? Die is interessant. Vaak geassocieerd met verloving en huwelijksliefde, maar in religieuze contexten, vooral als hij rood was, kon hij ook verwijzen naar Christus' Passie (de kleur rood die bloed weerspiegelt). Zelfs nederige viooltjes weggestopt in de hoek van een schilderij konden nederigheid betekenen. Het is werkelijk verbazingwekkend hoe kunstenaars deze betekenissen in hun meesterwerken verweefden, je bijna uitdagend om ze te vinden.
Hoewel mijn focus vaak leunt naar de Westerse traditie, is het absoluut essentieel om de even rijke bloemendialogen te erkennen die over de hele wereld plaatsvinden. In de Oost-Aziatische kunst bijvoorbeeld, met name in China tijdens verschillende dynastieën en in Japan tijdens de Edo- en Meiji-periodes, verwerkten kunstenaars bloemen in rollen, keramiek en zijde als filosofische statements, niet alleen als decoratieve elementen. De pioen symboliseert vaak rijkdom, eer en koningschap, zijn weelderige vorm een grootse uitspraak. De winterharde chrysant spreekt van een lang leven en veerkracht, vooral in Japan vereerd als symbool van de keizerlijke familie. De pruimenbloesem, die moedig bloeit in de koude winter, belichaamt volharding en hoop, een poignante herinnering aan vernieuwing. En de nederige bamboe staat voor integriteit en standvastigheid. Dit zijn niet zomaar mooie plaatjes; het zijn diepgewortelde culturele codes, vaak te zien in werken van meesters van de inkttekening en houtsneden, die eeuwen van eerbied en betekenis met zich meedragen.
En over universele draden gesproken, is het je ooit opgevallen hoe specifieke kleuren deze betekenissen versterken? Een witte bloem duidt bijna altijd op zuiverheid of onschuld, terwijl rood passie of opoffering schreeuwt, en geel kan slingeren van vreugde naar jaloezie. Maar dan is er blauw, vaak geassocieerd met goddelijkheid, waarheid of melancholie, en paars voor koningschap, boetedoening of rijkdom. Het voegt nog een laag toe om te decoderen, toch? Terwijl de wereld verschoof en nieuwe vormen van rijkdom en expressie ontstonden, veranderde ook de manier waarop bloemen spraken in de kunst, wat ons naar de weelderige tafels van de Nederlandse Gouden Eeuw leidde.
De Nederlandse Gouden Eeuw: Waar Bloemen Vanitas, Memento Mori en Meer Werden
Maar wat gebeurt er als schoonheid zelf een diepgaande, zij het sombere, uitspraak wordt? Voor mij gebeurt de echte magie in de stillevens van de Nederlandse Gouden Eeuw, waar bloemen ingewikkelde allegorieën werden. Nu, als je net als ik bent, denk je waarschijnlijk aan prachtige stillevens als je aan bloemen in de kunst denkt. En niemand deed stillevens zoals de Nederlanders in hun Gouden Eeuw. Maar hier is het punt: dat zijn niet zomaar decoratieve arrangementen. Oh nee. Het zijn ingewikkelde allegorieën, vaak beladen met vanitas-symboliek en het bredere concept van memento mori (bedenk dat je zult sterven).
In essentie brachten ze een boodschap over: "Koester dit mooie, vluchtige leven, maar bedenk zijn vergankelijkheid." Een verwelkende bloem, een half opgegeten vrucht, een schedel die in de schaduw loert – dit waren geen willekeurige objecten; het waren zorgvuldig geplaatste herinneringen aan de sterfelijkheid en de vluchtige aard van wereldse geneugten. Neem de weelderige bloemstukken van Jan van Huysum of de ontbijtstillevens van Willem Claesz. Heda; een verwelkende roos, een half geschilde citroen of een insect op een bloemblad dragen allemaal bij aan deze stille, filosofische boodschap van de kortstondigheid van het leven. De nauwgezette details van de kunstenaars, hun vermogen om de dauw op een bloemblad of het subtiele verval van een blad vast te leggen, gingen niet alleen over technische vaardigheid; het versterkte de boodschap, waardoor de vergankelijkheid van het leven bijna tastbaar werd. Zelfs de keuze van bloemen speelde hierin mee. Een levendige tulp, het onderwerp van speculatieve waanzin, was niet alleen een teken van rijkdom, maar een duidelijke herinnering aan zijn vluchtige aard. Een verwelkende roos weerspiegelde sterfelijkheid, en een half opgegeten lelie kon de efemere schoonheid van het leven betekenen. Deze boeketten waren stille filosofen op canvas, die ons aanspoorden om stil te staan. En soms kon de afwezigheid van een levendige bloem in een compositie net zo veelzeggend zijn als de aanwezigheid ervan, wat duidde op verlies of onvruchtbaarheid.
De tulp kende natuurlijk zijn eigen explosieve moment in de schijnwerpers, vooral tijdens de "Tulpenmanie" in de 17e eeuw. Het symboliseerde rijkdom, luxe en uiteindelijk de dwaasheid van overdaad. Stel je voor dat je een fortuin betaalt voor een enkele bol, alleen om de waarde ervan catastrofaal te zien crashen! Deze schilderijen, met hun exquise details, waren leermomenten vermomd als schoonheid, die aanzetten tot contemplatie over de vluchtige aard van aardse bezittingen. Ze fluisteren een tijdloze waarheid: het leven is, net als dit prachtige boeket, een kort en kostbaar iets.
De Taal van Bloemen (Floriografie) en de Verschuiving naar Moderniteit
Toen het openlijke moraliseren van de Nederlandse Gouden Eeuw plaatsmaakte, zocht de samenleving nieuwe, intiemere manieren waarop bloemen konden spreken, vooral tijdens het verfijnde maar beperkte Victoriaanse tijdperk van de 19e eeuw. De symboliek van bloemen bereikte zijn hoogtepunt met Floriografie, of de "taal van bloemen." Mensen wisselden boeketten uit als gecodeerde boodschappen, een genuanceerde communicatie die perfect was voor het uiten van gevoelens die in de beleefde maatschappij niet altijd hardop konden worden uitgesproken. Van gepassioneerde verklaringen tot subtiele afwijzingen, floriografie doordrong alles, van poëzie en romans tot mode en alledaagse sociale etiquette. Een rode roos voor gepassioneerde liefde, een gele roos voor vriendschap of jaloezie, een zonnebloem voor aanbidding, een madeliefje voor onschuld. Maar het ging dieper: een takje rozemarijn voor herinnering, lavendel voor toewijding, vergeet-mij-nietjes voor ware liefde, of een distel voor soberheid. Soms werd deze taal echter met een knipoog of een sneer gebruikt. Een boeket dat bedoeld was om genegenheid over te brengen, kon subtiel worden aangepast om een boodschap van minachting te sturen, een stille rebellie tegen sociale normen. Stel je de roddels eens voor! Bovendien leidden rond deze tijd vorderingen in de botanie tot meer gedetailleerde botanische illustraties, wat kunstenaars aanzette tot een verhoogd naturalisme in hun bloemafbeeldingen, wat op zijn beurt invloed had op de manier waarop zelfs symbolische betekenissen werden gepresenteerd – met grotere precisie en observatie van de natuurlijke vormen.
Maar toen, naarmate de kunst evolueerde, vooral met bewegingen zoals het Impressionisme en Post-Impressionisme, begonnen de strikte regels van de symboliek te versoepelen. Kunstenaars raakten meer geïnteresseerd in licht, kleur en persoonlijke expressie omwille van zichzelf – soms was een bloem gewoon mooi, en dat was genoeg. Denk aan Vincent van Gogh (en ja, ik weet dat hij praktisch het boegbeeld is voor bloemschilderijen!). Zijn zonnebloemen gingen niet alleen over aanbidding; ze barstten van zijn intense emotionele energie, zijn strijd, zijn vreugde. Zijn amandelbloesems, zoals die hierboven, symboliseerden een nieuw begin en hoop, een geschenk voor zijn pasgeboren neefje, wat een diepgaande verschuiving markeerde van universeel begrepen codes naar intens persoonlijke interpretaties. En denk aan Claude Monets iconische Waterlelies; hoewel ze rust en de schoonheid van de natuur oproepen, gaat hun symboliek minder over een gecodeerde boodschap en meer over het vangen van het efemere spel van licht en kleur. De betekenis verschoof van universeel begrepen codes naar intens persoonlijke interpretaties. Het is een beetje zoals sommige hedendaagse kunst aanvoelt – minder over een vaste boodschap, meer over je eigen emotionele resonantie. Als je meer wilt begrijpen over hoe kunstenaars betekenis vinden in verschillende stijlen, zelfs de abstracte, dan vind je misschien iets interessants in abstractie decoderen: een beginnersgids om betekenis te vinden in niet-representatieve werken. Het gaat allemaal om het vinden van die verborgen lagen.
Hedendaagse Bloesems: Wat Betekenen Bloemen Nu?
Dus, waar staan we vandaag, met al deze rijke geschiedenis van bloementaal achter ons? Voortbouwend op eeuwen van traditie en de expressieve vrijheid van de moderniteit, gebruiken hedendaagse kunstenaars bloemen op talloze manieren, vaak traditionele betekenissen vermengend met geheel nieuwe, persoonlijke of sociaal-politieke contexten. Ze kunnen een symbool zijn van natuurlijke schoonheid, milieuzorg, fragiliteit, vreugde, of zelfs een kritiek op consumentisme. Denk aan Jeff Koons's "Puppy" (gemaakt van levendige bloemen), dat, hoewel speels, bloemige vergankelijkheid gebruikt om kitsch en openbare kunst te bevragen, of de aangrijpende, meeslepende bloemen- en polkadotinstallaties van Yayoi Kusama, waar eindeloze bloemenvelden thema's als oneindigheid, obsessie en zelfvernietiging verkennen. Olafur Eliasson gebruikt vaak natuurlijke elementen, waaronder bloemen of planten, in grootschalige installaties die onze perceptie van natuur en milieuverantwoordelijkheid direct uitdagen, waardoor we ons scherp bewust worden van het delicate evenwicht van ons ecosysteem. Ze zijn niet alleen mooi; ze zijn een oproep tot actie. We zien ook kunstenaars zoals Anna Atkins, een vroege fotografe die cyanotypieën van algen en varens gebruikte, wier werk, hoewel wetenschappelijk, resoneert met thema's van de kwetsbaarheid en het behoud van de natuur die opmerkelijk eigentijds aanvoelen. Deze vermenging van het symbolische en het persoonlijke is iets waarmee ik diep resoneer in mijn eigen kunst. Hoewel mijn abstracte stukken geen bloemen letterlijk afbeelden, proberen ze vaak de essentie van hun schoonheid, groei en levendige energie vast te leggen. Het is een voortzetting van die dialoog, maar dan in een ander dialect, op zoek naar het primaire gevoel van vitaliteit en emotionele resonantie die bloemen altijd hebben opgeroepen, in plaats van een letterlijke afbeelding of vaste boodschap. Soms zijn ze er natuurlijk gewoon omdat ze mooi zijn en de kunstenaar ze mooi vindt – en eerlijk gezegd, dat is ook volkomen terecht!
Het is alsof je nieuwe betekenissen ontdekt in een oud liedje, maar dan in een andere toonsoort. Mijn eigen kunst verkent vaak deze verbindingen, een kronkelende tijdlijn van ideeën. En als je ooit in 's-Hertogenbosch bent, kun je een deel van deze evolutie uit de eerste hand zien, misschien zelfs een deel van mijn reis in een plaatselijk museum.
Dit abstracte schilderij, getiteld 'Feel Lost', beeldt bijvoorbeeld geen bloemen letterlijk af, maar de zachte vormen en kleuren roepen een natuurlijk landschap op, wat een persoonlijke emotionele resonantie uitnodigt die expliciete symboliek overstijgt – veel zoals mijn eigen werk, dat de essentie van de natuur zoekt zonder letterlijke afbeelding. Als je nieuwsgierig bent naar hoe kunst gevoelens kan oproepen zonder directe representatie, dan vind je misschien de emotionele taal van kleur in abstracte kunst of symboliek begrijpen in hedendaagse kunst interessant.
De Bloemetjescode Ontrafelen: Hoe je Symboliek Benadert
Dus, hoe benader jij, als kijker, dit alles? Mijn advies is altijd om te beginnen met nieuwsgierigheid, niet met directe antwoorden.
Principe  | Waarop te Letten |
|---|---|
| Context is Koning | Periode, cultuur, achtergrond van de kunstenaar. Een lelie in een middedeleeuws schilderij verschilt van een moderne. |
| Let op Herhaling | Herhaalde bloemen dragen vaak een specifieke, intentionele boodschap van de kunstenaar. |
| Observeer de Schikking | Is het verwelkt, levendig, in een vaas, of wildgroeiend? Deze details voegen lagen van betekenis toe. |
| Intention van de Kunstenaar / Persoonlijke Stijl | Overweeg de biografie van de kunstenaar, andere werken en uitgesproken intenties. Ze kunnen traditionele betekenissen opzettelijk herinterpreteren of ondermijnen. |
| Emotionele Resonantie | Hoe doet de bloem je voelen? Welke emoties roepen de kleur, vorm of context persoonlijk bij je op? |
| Vertrouw op je Gevoel | Je eerste emotionele reactie is geldig, maar verifieer deze altijd met historisch en cultureel onderzoek. |
Het is een beetje zoals een nieuwe taal leren, eerlijk gezegd. Je pikt hier een woord op, daar een zin, en plotseling kun je een heel gesprek voeren.
Veelgestelde Vragen Over Bloemensymboliek in de Kunst
V: Zijn alle bloemen in de kunst symbolisch?
A: Niet noodzakelijkerwijs! Hoewel veel bloemen specifieke betekenissen droegen, vooral in eerdere perioden, koos een kunstenaar soms simpelweg een bloem vanwege zijn esthetische kwaliteiten – zijn kleur, vorm of textuur – of puur voor decoratieve of compositorische waarde, bijvoorbeeld om een specifieke setting (bijv. een tuinscène) te creëren. De context (periode, intentie van de kunstenaar, andere symbolen in het schilderij) is cruciaal, maar voel je niet verplicht om in elke bloem die je tegenkomt een diepe betekenis te vinden.
V: Welke bloem is het meest symbolisch in de kunstgeschiedenis?
A: De roos en de lelie zijn aantoonbaar twee van de meest consistent symbolische bloemen in verschillende culturen en perioden, waarbij hun betekenissen evolueren maar altijd aanzienlijk gewicht behouden. De roos symboliseert vaak liefde, passie, schoonheid of zelfs de dood, terwijl de lelie vaak zuiverheid, onschuld of royalty vertegenwoordigt.
V: Hoe is de symboliek in de loop der tijd veranderd?
A: De symboliek in de kunst is dramatisch geëvolueerd:
- Oudheid & Mythologisch: Vaak gekoppeld aan praktische toepassingen, goden of scheppingsmythen (bijv. lotussen voor wedergeboorte).
- Christelijk Tijdperk: Veel bloemen kregen specifieke religieuze connotaties, functionerend als visuele preken (bijv. lelies voor zuiverheid, rode rozen voor Christus' offer).
- Gecodificeerde Taal: Tijdens perioden zoals het Victoriaanse tijdperk werd symboliek sterk gecodificeerd in "floriografie," functionerend als een geheime sociale taal.
- Moderniteit & Esthetiek: Met bewegingen zoals het Impressionisme verschoof de nadruk. Bloemen werden steeds meer gewaardeerd om hun formele kwaliteiten – licht, kleur en vorm – soms puur omwille van de schoonheid, in plaats van expliciete gecodeerde boodschappen. Wetenschappelijke vorderingen in de botanie bevorderden ook meer naturalistische afbeeldingen.
- Hedendaagse Kunst: Symboliek is doorgaans persoonlijker, diverser en opener voor individuele interpretatie, vaak traditionele betekenissen vermengend met nieuwe sociaal-politieke of ecologische contexten.
V: Hoe kan ik misinterpretatie van bloemensymboliek voorkomen?
A: Misinterpretatie is altijd een mogelijkheid, vooral in verschillende culturen en tijdperken! De beste aanpak is om de principes van "De Bloemetjescode Ontrafelen" te combineren: overweeg altijd de historische en culturele context, zoek naar herhaalde motieven binnen het oeuvre van een kunstenaar en onderzoek gangbare interpretaties voor de specifieke periode. Onthoud dat sommige symbolen vloeiend zijn en meerdere betekenissen kunnen hebben, en soms is een bloem gewoon een bloem!
V: Hoe kan ik de persoonlijke bloemensymboliek van een kunstenaar onderzoeken?
A: Dit vereist vaak het bestuderen van brieven, dagboeken, interviews of wetenschappelijke biografieën van de kunstenaar. Soms kan een bloem een unieke, diep persoonlijke betekenis hebben die niet algemeen bekend is, maar wel cruciaal is voor het begrijpen van een specifiek werk. Zoek naar patronen in hun oeuvre of eventuele expliciete uitspraken die ze deden over hun keuzes.
V: Waar kan ik meer leren over specifieke bloembetekenissen?
A: Veel kunsthistorische bronnen, encyclopedieën en gespecialiseerde boeken over symboliek of "floriografie" kunnen gedetailleerde inzichten bieden in individuele bloembetekenissen in verschillende culturen en perioden. Een snelle zoekopdracht naar "bloemensymboliek in de kunst" levert ook een schat aan informatie op!
Laatste Bloembladen
Dus, de volgende keer dat je een bloem tegenkomt in een schilderij, of het nu een eeuwenoud meesterwerk is of een hedendaagse creatie, hoop ik dat je die kleine vonk van nieuwsgierigheid voelt. Buig je voorover. Vraag jezelf af: 'Welk verhaal probeert dit bloemblad te vertellen?' Mijn eigen reis als kunstenaar, waarbij ik vaak abstracte stukken creëer, is in veel opzichten een voortzetting van deze zelfde dialoog, op zoek naar de essentie en emotionele resonantie die bloemen altijd hebben gehad, in plaats van letterlijke afbeelding. Het is alsof je nieuwe betekenissen ontdekt in een oud liedje, maar dan in een andere toonsoort. Overigens, je kunt meer van mijn kunst en mijn tijdlijn op de website verkennen, of misschien zelfs een deel van mijn reis ervaren in 's-Hertogenbosch in een plaatselijk museum. En wat die keer betreft dat ik een gecodeerde boodschap naar een vriend probeerde te sturen met een overdreven ingewikkeld Victoriaans floriografieboeket... laten we zeggen dat ze dachten dat ik ze wilde vertellen dat hun petunia's verwelkten, niet dat ik hun doorzettingsvermogen bewonderde! Eerlijk gezegd, is dat niet de echte magie van kunst? Dat het nieuwe lagen, nieuwe gesprekken kan blijven onthullen, met ons mee evoluerend, lang nadat de kunstenaar zijn kwast heeft neergelegd? Het is werkelijk een prachtig, eindeloos ontvouwend iets, en het is een gesprek waar ik hoop dat je aan deelneemt.